Alt ıslatma (enürezis) nedir?

İdrar kaçırma, alt ıslatma olarak bilinen enürezis, çocukların gece ya da gündüz, istemsiz olarak idrarını kaçırması, elbiselerini ve yatağını ıslatması olarak tanımlanıyor. Beş yaşından büyük bir çocuğun, doğumsal ya da kazanılmış merkezi sinir sistemine ait bir sorun olmaksızın üç aydan uzun süre, haftada en az iki kez uykuda idrar kaçırması durumunda enürezisin varlığından söz edilebiliyor. Uzmanlar hastalığın “monosemptomatik ve polisemptomatik” olarak ikiye ayrıldığını ifade ederek; çocukta sadece uykuda idrar kaçırma oluyorsa bunun monosemptomatik idrar kaçırma, idrar kaçırmanın yanı sıra, sıkışma, damlatma, sık ya da seyrek idrar yapma ya da idrar tutma manevraları ile kesik kesik işemenin hastalığa eşlik etmesi durumlarında hastalığın polisemtomatik idrar kaçırma olarak tanımlandığını belirtiyor.

Alt ıslatma nedenleri nelerdir?

Uzmanlar genetik nedenlerden psikolojik sorunlara, alt ıslatmanın pek çok sebebi bulunabileceği ve bu sebeplerin mutlaka araştırılması gerektiği konusunda uyarıyor:

Genetik nedenler

Genetik nedenler önemli bir role sahiptir. Eğer ailede enüresis yoksa çocukta enüresis olma ihtimali %15 iken, bir ebeveynde enüresis olması bu ihtimali %44’e her iki ebeveynde olması ise %77’ye çıkarır.

Mesane ve ilgili sebepler

Mesane idrar yollarının son duraklarından biridir. Mesanede depolanan idrar gerilen mesanenin sinyal göndermesi ile kişiyi tuvalet arayışına sevk eder. Mesane duvarında normalde gevşek olan kas kasılarak idrar boşalımını gerçekleştirir. Özelikle tedaviye dirençli enüresisi olan çocuklarda mesane hacmi küçük olduğu için çabuk dolar. Mesane kası başına buyruk kasılabilir ve mesane tam dolmadan idrar yapma isteği uyandırarak gece birkaç kez idrarını kaçırmasına neden olabilir.

Uyku ile ilişki

Bu çocukların ailelerinden alınan genel bilgi aslında uykularının çok derin olduğu ve uyandırılmakta zorlandıkları yönünde. Bunu destekleyen araştırma bulguları olmakla birlikte direk bir nedensel ilişki kurulamamış. Yapılan araştırmalar enürezisin daha çok uykunun ilk üçte birlik kısmında daha sık olduğunu gösteriyor olsa da özelikle mesane kapasitesi düşük olduğu için sık idrar giden çocukların gece boyunca altlarına kaçırabildikleri görülmüş.

Merkezi sinir sisteminin gelişiminde gecikme

Enürezis tanısı alan çocuklarda yapılan araştırmalar sonucunda bu çocuklarda yaşıtlarına göre motor gelişim ya da dil gelişiminin daha geriden geldiği, boy kısalığı ya da kemik yaşının geri olması gibi bulgulara rastlanmıştır. Diğer destekleyen sebeplerden biri ve önemli olanı, bu hastalıkla birlikte yine beynin gelişimsel hastalıklarından biri olan dikkat eksikliği hiperaktivitenin daha sık görülmesi…

Hormonal etkenler

AVP (Arginin vasopressin antidiüretik hormon) vücudumuzda gece salgılanan ve idrar üretimini azaltan bir hormondur. Bu hormonun çalışmasında bir sorun olduğunda gece idrar üretimi artarak enürezise neden olabilir.

İlaçlar ve hastalıklar

Çocuğun kullandığı bazı ilaçların yan etkisi olarak, diyabet ya da üriner sistemi etkileyen hastalıkların alt ıslatma sebebi olabileceği akılda tutulmalı; idrar tahlili ve gerekirse ilgili tetkikler mutlaka istenmelidir.

“Kardeşi olunca altına yapmaya başladı…”

Enürezis, yeni doğan kardeşe karşı gelişen kimi zaman saldırgan duyguların kimi zaman sevgiyi paylaşmaktan gelen hayal kırıklığının ifadesi olabilir. Bebek olan kardeşine gösterilen sevgiyi o da tıpkı bebek gibi altına kaçırarak elde edebilir. Tabii ki bunu çocuk bilerek ve istemli olarak yapmaz ancak kendince sevilme ihtiyacını ve mutsuzluğunu gösterme yoludur. Çocuk psikiyatrisinde bu bebekleşme davranışlarına “regresyon” yani bebekliğe gerileme adı verilir. Çocuktan gelen bu sinyaller asla görmezden gelinmemelidir.

Ailede ölüm, boşanma, taşınma, okulda yaşanan travmalar, hastanede yatma, çocuğun ihmali ya da istismarı çocuğun yaşamında onu sıkıntıya ve korkuya sokabilecek her türlü olay enürezisi ortaya çıkarabilir. Bu durumlarda alt ıslatma aslında yaşanan mutsuzluğun ve kaygının ifade şeklidir.

Eğer anne çeşitli nedenlerle (çoğunlukla annenin mutsuzluğu ya da korkuları) çocuğun üstüne aşırı düşüyorsa çocuğun yapması gereken her şeyi anne onun yerine yaparak (gece onunla uyuyor, yemeğini kendi yediriyorsa) çocuğun büyümesine izin vermiyorsa çocuğun bebek olarak kalmaktan başka çaresi olmayacaktır. Bu durumda tüm bebekler gibi o da altını ıslatacaktır. Bu noktada alt ıslatma aslında çocuğun büyümesine engel olan anne çocuk ilişkisinin bir göstergesidir. Çoğunlukla bu anneler tuvalet eğitimi vermekte gecikir ve çocuk uzun süre bezli olarak kalır.

Diğer taraftan bazı anneler aşırı titiz, düzenli ve kurallı olabilir. Bu ailelerde olması gerekenler çocuğun ihtiyaçlarına ve gelişimsel düzeyine değil; annenin kafasındaki kurallara ve düzene tabidir. Çocuk annesinin kurallarına uymak zorundadır ve bu ailelerde alt ıslatan çocuk aslında bu düzene direkt olarak değil; belki pasif olarak tepki gösteriyor olabilir.

Alt ıslatma tanısı nasıl konulur?

Liv Hospital Çocuk Nefroloji ve Romatoloji Uzmanı Prof. Dr. Ozan Özkaya idrar kaçırma tedavi yöntemlerini anlattı.

Üriner sistem enfeksiyonları, tübüler hastalıklar, şeker hastalığı gibi durumlarda alt ıslatmaya yol açabileceğinden öncelikle idrar tetkiki yapılması gerekir. Gündüz de idrar kaçıran hastalarda ileri ürolojik inceleme gerekebilir.

Alt ıslatma tedavisi nasıl yapılır?

İdrar kaçırma kendi kendine düzelen bir durum olmakla birlikte, çocuğu ve aileyi sosyal olarak etkileyen bir durumdur. Psiko-sosyal sorunlara yol açabilmesi ve çocuğun özgüven azalmasına ayol açabileceği için tedavi edilmesi gereken bir durumdur.

Destekleyici tedavi

Takvim tutma ve ödüllendirme: Her sabah çocuğun çeşitli sembollerle belirlediği, kuru ve ıslak geceleri işaretlediği bir takvim doldurması sağlanır, takvimde kuru gün sayısı için bir hedef belirlenerek, bu sayıya ulaşınca ödüllendirilir.

Sıvı alımının kısıtlanması: Akşamları yatmadan 2 saat önce sıvı alımı kısıtlanmalıdır, öğle ve akşam tuz ve kalsiyum miktarı az olan yemekler faydalı olabilir.

Mesane eğitimi: Çocuğun yatmadan önce tuvalete gitmesi önerilir. Bu şekilde geceleri mesanedeki idrar miktarının azalması sağlanır. Benzer şekilde ailenin yatmadan önce çocuğu tuvalete götürmesi de gece mesane hacmini azaltmada etkilidir. Çocuğun gün boyu düzgün aralıklarla tuvalete gitmesi, idrarını son ana kadar tutmaması, uygun pozisyonda, mesanesini tam olarak boşaltması önerilir. Gündüz 3 saat ara ile tuvalete gitmesine yardım edilmeli, kabızlık sorunu varsa ona yönelik bir tedavi uygulanmalı, bez bağlamaktan kaçınılmalıdır.

Alarm tedavisi: Çocuk uykusunda idrar kaçırdığında bir zil sisteminin çalmaya başlaması ve çocuğu uyandırması temeline dayanır. Mesane kapasitesini artırabilir, gece idrar miktarını azaltabilir ve uyanmayı kolaylaştırabilir. Başlangıçta hasta mesane tamamen boşaldıktan sonra uyanır. Bir süre sonra daha erken, uykusunda idrarı geldiğinde uyanmaya başlar. Alarm çaldığı anda mesanelerini boşaltmayı durdurur. Böyle bir durumda ailenin çocuğu tuvalete götürmesi ve geri kalan idrarı yapmasını sağlaması önerilir. Çocuğun tamamen uyanık olması gerekli değildir. Alarm tedavisi tamamen kuruluk sağlandıktan 1 ay sonra bırakılmalıdır. Çeşitli çalışmalarda başarı oranı yüzde 65-90 olarak bulunmuş olup, diğer bütün yöntemler içinde en yüksek başarı ve en düşük nüks oranına sahip yöntemdir. Alarm tedavisinde amaç, uykuda idrar kaçırma sıklığını azaltmak değil, tam kuruluğu sağlamaktır.

İlaç tedavisi: Sadece gece kaçırması olan bazı çocuklarda yetersiz olan ADH hormonunu yerine koyarak, gece oluşan idrar miktarını azaltmak amacıyla dilaltı tabletleri kullanılabilir. Doğru şekilde kullanıldığında ciddi yan etkileri yoktur. Ayrıca, mesane kapasitesi düşük olan bazı çocuklarda da idrar torbasının çalışmasını düzenleyen bazı ilaçlar doktor gözetiminde kullanılabilir.

Ebeveynlerin bilmesi gereken 10 'yatak ıslatma' gerçeği

Yatak ıslatma uyku bozukluğudur

Çoğu durumda, yatak ıslatma, uyku bozukluğunun bir sonucudur. Uyuyan bir çocuk, idrarının geldiğini belirten salgısal dürtünün farkında değildir. Yatak ıslatma gündüz uykusu sırasında da görülebilir.

Yatak ıslatma sık görülen bir durumdur

Yatak ıslatma çocuk için utanç verici bir durumdur bunun anne ve babalar bu duruma getiriyor. Çoğu insan sadece kendisini başına geldiğine inanıyor ancak yatak ıslatma okula giden çocukların yüzde 15-20 arasında olduğu tahmin edilmektedir.

Yatak ıslatma psikolojik bir sorun değildir

Ebeveynler arasında yaygın bir yanlış anlama var, yatak ıslatmanın duygusal veya zihinsel bir sorun olduğunu düşünüyorlar. Bu inanç, aile arasında bu durumun çocukta daha fazla suçluluk ve utanç duymasına yol açar. Ancak, durum böyle değildir. Bu uyku bozukluğu ve gelişimsel gecikme ile ilgilidir.

Yatak ıslatma genetik bir yol izler

Araştırmalar, her iki ebeveynin çocuk gibi yatak ıslatma sorunları varsa, gelişmekte olan çocuğun yatak ıslatma sorunu yaşama olasılığının yüzde 70'den fazla olduğunu söylüyor. Sadece bir ebeveyn yatak ıslatma sorunları olduysa bu olasılık yüzde 40 azalır.

Sık sık yatak ıslatma sorununu çocuk kendisi düzeltir

Yatak ıslatma sorunları olan çocukların yaklaşık yüzde 85, bu durum herhangi bir yardım olmadan değiştiriyor. Çoğu çocuk 7 yaşında yatak ıslatma sorununun üstesinden gelmeye çalışıyor ve hemen hemen tüm çocuklar 10 yaşına kadar bunun üstesinden gelebiliyor. Çocuğunuzun 10 yaşını geçtiğinde yatak ıslatma davranışı sergiler ise, tedavi için bu alanda uzmanlaşmış bir doktora danışın.

Yatak ıslatma durumunu öğrenme süreci

Çocuklar 18-24 aylık yaşları sırasında idrar keselerindeki dolgunluk hissi ile tuvaleti öğrenirler. Ancak bu hissi gündüz hissetmek kadar uykuda hissetmek kolay değildir. Altını ıslatma sorunu yaşayan çocuklarda gece tuvaleti geldiğini anlayıp tuvalete gitmeyi öğrenmesi daha uzun zamanda olur.

Altını ıslatmak bazı çocuklarda tekrarlar

Bazı çocuklarda aralıklı olarak tekrar edebilen bir olaydır. Bu gibi durumlarda doktora danışmanız gerekir.

Yatak ıslatma, kızma ya da cezalandırma ile tedavi edilemez

Kınamalar ve ceza, yatak ıslatma durumunda ters etki oluşturabilir ve çocuğun kırılgan ruhuna zarar verebilir. Çocuk gece yaptığı durumdan dolayı kendini zaten kötü hissedecektir. Ebeveynlerin azarlaması ve çocuğu cezalandırmasıyla bu duygu kötüleşir ve çocuğun benlik saygısı sorunları eklenir. Bu yaklaşım, psikolojik bir sorun haline dönüşüp çocuk üzerinde uyku bozukluğu olarak gelişebilir.

Yatak ıslatma olumlu bir şekilde yok edilebilir

Çocuğunuzun yatak ıslatma sorunu varsa, ona gece kalkıp tuvalete girdiğinde ödül verebilirsiniz ve bu şekilde ona tuvalete gitme alışkanlığı öğretebilirsiniz.