Eğer birisine “hava kirliliği” diyecek olursanız evlerindeki havayı düşünmek akıllarının ucundan bile geçmez. 2009 yılında Kuzey California’dan New York’a taşınana kadar kapalı alanlardaki hava kalitesinin bir sorun olabileceğini düşünmemiştim.

Ayakkabı kutusu büyüklüğündeki Manhattan apartmanıma yerleştikten sonra, salonun karşısındaki yaşlı komşumun, kapısı açıkken zamanının çoğunu sigara içmekle geçirdiğini fark ettim. Sigarasının dumanı kapımın altından evime sızıyordu. Serbest çalışan bir yazar olarak, saatlerimi masamın üzerinde oturarak çalışmaya ve nefes almaya uğraşarak harcıyordum.

Büyük şehir yaşamına sıkıntılı bir girişti. Ancak fark edemediğim şey evimdeki kötü hava kalitesinden çektiğim sıkıntıda yalnız olmayışımdı.

Çoğumuz araba egzozunu veya yangınlardan kaynaklanan hava kirliliğini biliyoruz. ABD Çevre Koruma Ajansı, iç mekân havalarının yer yer dış mekân havalarından iki ile beş kat daha kirletilmiş olabileceğini söyledi. Dünya Sağlık Örgütüne göre, kapalı alanlardaki hava kirliliği dünyadaki en büyük çevresel sağlık tehlikelerinden biridir. Aslında, 2012’de Dünya Sağlık Örgütü’nün araştırmaları çoğunlukla gelişmekte olan ülkelerde yaşayan insanların evlerinde yemek pişirirken kömür ya da odun kullanmaları sonucunda ortaya çıkan kirli havanın yaklaşık olarak 4.3 milyon erken ölümle sonuçlandığını da ortaya koymuştur.

Boston Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu Profesörü Jonathan Levy’e göre kapalı alanlardaki hava kirliliği çağımızın tanımlanmamış adalet konularından biridir. Kentsel alanlardaki hava kirliliği ve eşitlik konuları üzerine araştırmalar yapmıştır ve düşük gelirli ailelerin ve yapısal olarak daha küçük olan evlerin havalarının daha kirli olmaya meyilli olduğunu not etmiştir.

"Kapalı alanlardaki hava kirliliğinin farkında değiliz"

Bazı kirlilik sebepleri bizim elimizde değildir fakat büyük bir kısmı bizim kontrolümüzde olan durumlardan kaynaklanmaktadır. Bu durumların ne olduğunu bilmek evimizdeki havanın kalitesini arttırmanın ilk basamağıdır.

Levy’e göre insanlar “Kapalı alanlardaki hava kirliliğinin farkında değildir.” Eğer birisine “hava kirliliği” diyecek olursanız, onlar evlerindeki havayı düşünmektense büyük fabrikaları veya dizel araçları düşüneceklerdir.

Sis Paris’in gökyüzünü kaplarken, kapalı alanlardaki hava kirliliği her zaman açık alanlardaki kirlilik kadar görünür değildi.

Harvard Çevre Sağlığı Chan Halk Okulu Profesörü Gary Adamkiewicz “Açık alanlardaki kirlilik pencereler veya binalardaki çatlaklar yoluyla kapalı alanlara girebilirken bile, kirli havanın en büyük sebeplerinden biri de yemek pişirme ve ateşte bir şeylerin yakılmasıdır.” demiştir.

Bunun nedeni de sobada bir şey yaktığımızda nitrojen dioksit ve karbon dioksit gibi zararlı gazların salınmasıdır ve bu gazlar EPA tarafından ciğerlere zarar verdiği için düzenlemeye alınmıştır. Bu yüzden eğer bu sobaların yemek pişirirken çıkan gazları dışarıya taşıyabilecek kadar iyi bir havalandırma sistemi olmazsa ev sakinleri bu havayı solumak zorunda kalacaklardır.

Evde sigara içmek hava kirliliğine neden oluyor

Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı’nda yapılan 2014 çalışmasında, Güney Kaliforniya evlerinin yüzde 60'ının ocağın çok havalandırılmadığı ve dolayısıyla EPA'nın dış mekân için güvenli olarak kararlaştırdığı seviyelerden bile daha fazla kirliliğe neden olduğunu ortaya koymuştur.

Ev ortamında sigara içmenin de hava kirliliğinin büyük sebeplerinden birisi olduğunu öğrendiğim için kendimi talihsiz hissediyorum.

Komşum sonunda kapısını kapatmayı kabul etmişti ve bende büyük bir rahatlamaya sebep oldu. Çünkü komşum sigara içtiğinde ben de pasif içici durumuna düşüyordum. Havadaki ev tozu ve diğer toksinler karıştığında bu pasif içiciler için bir kanser sebebi olabilir ancak yine de bilim adamları daha çok araştırmaya gerek olduğunu söylemektedirler. Bu dumanlar evinizdeki eşyalara da yapışabilir. Adamkiewicz, "Çevresel kirleticilere maruz kalma bağlamında bir evde olan durum pek çok açıdan gizlidir" diyor. Ve evlerimizde tuttuğumuz temizlik ürünleri, hava spreyleri ve kişisel bakım ürünlerinde de durum böyledir. Kâr amacı gütmeyen Çevre Çalışma Grubu 2.000'den fazla temizlik ürününü test etti ve çoğunun astım, alerji hatta kansere bağlı kimyasallar içerdiğini keşfetti. Aynı zamanda Çevre Çalışma Grubu üreticilerin ürünlerinin içeriğinin tümünü ifşa etme zorunluluğunun olmadığını ve çoğu üreticinin de bunu açıklamadığını ortaya koymuştur. Örneğin birçok hava spreyi, vücutta doğal olarak bulunan bazı hormonları taklit eden ve vücudun endokrin veya üreme sistemlerini potansiyel olarak bozabilen ftalatları içermektedir.

Kâr amacı gütmeyen bir çevre sağlığı araştırması grubu olan Silent Spring Institute tarafından yürütülen 50 farklı kategoride ev ürünleri üzerine yapılan bir başka 2012 hakemli çalışması, kozmetikten kişisel bakım ürünlerine kadar olan her şeyin astıma sebebiyet veren ya da endokrin bozucuların olduğu malzemelerle yapıldığını tespit etti. Adamkiewicz, "Çoğu tüketici için, eğer bir ürün rafa çıktıysa, doğru soruların hepsinin sorulup cevaplandığını varsayıyorlar" diyor.

Konuştuğumuz iki uzman da tüketicilerin kokulu mumlar ve sigara dumanı gibi kontrol ettikleri kirlilik kaynaklarını sınırlamaya ve evin mutfak gibi alanlarda havalandırmanın uygun olduğundan emin olmaya çalıştıklarını söylemiştir. Taşınabilir hava filtreleri, yüksek verimli bir partikül hava filtre içeriyorsa, kapalı havanın temizlenmesi için iyi bir çözüm olabilir; bu, akciğerlere yapışabilen ve astımı şiddetlendiren, kalp krizi ile bağlantılı olan küçük partiküllerin havasını temizlediği anlamına gelmektedir. Elektrikli süpürgelere de taşınabilir hava filtreleri takılabilir.

Temizlik veya kişisel bakım ürünleri satın alırken içeriğinde ftalatlar, formaldehit, alev geciktiriciler, bisfenol A (plastiklerde bulunur) veya perflorlu kimyasallar (yapışmayan ve leke tutmayan tencerelerde veya dayanıklı mobilyalarda bulunur) olup olmadığını okuyunuz.

Kapalı alanlarda sigara içmeyin!

Levy “Kapalı alanlardaki kirlilik kaynaklarından çoğunu ortadan kaldıramazsınız ama bu farkındalıkla hava kirliliğine sebep olmayacak ürünleri kolaylıkla tercih edebilirsiniz” diyor.