-Klinik psikolog ve psikanalistsiniz. Neden pskojenaoloji ile ilgileniyorsunuz?

Çünkü bazı durumlar benim için açıklanamazdı. Ve anlamayı seviyorum! Hastalar tıkanmış görünüyordu, hayatlarında bunun sebebini açıklayacak hiçbir unsur yoktu. Problemin farkındalardı ama onunla başa çıkamıyorlardı. Sanki başka bir şey varmış gibiydi. Aynı fenomen, çocuklarda da gözlemlenebiliyordu. Her şey yolunda olmasına rağmen, neden okula gitmeyi reddediyordu ya da uykusuzluktan mustaripti? Hemen hemen bilimsel diyebileceğim bir araştırma yaptım. Ve pskojenealoji bana bir yol açtı. Pskojenealoji, olayların tekrar ettiğini gösteriyordu. Meselâ okula gitmek istememenin sebebi, 12 yaşında birden okulu bırakan bir büyükbaba söz konusu olabilirdi. Veya sürekli korkular veya inançların bir açıklaması vardı: Dede uyurken evin yanmasından sonra, uyku tehlike haline gelebilir miydi? Bugün bu nesilden nesile aktarımdan şüphelenmek için çok vakam var, her ne kadar nasıl gerçekleştiğini henüz bilmesek de.

«İki valiz taşıyoruz : Biri bizimki, diğeri ailemizinki»

-Yaşamadığımız bir durumdan ötürü nasıl sıkıntı çekebiliriz?

Yaşamımızın ilk günlerinden itibaren, hattâ kimilerine göre rahimdeki ilk günlerimizden itibaren, bizi oluşturan kendi deneyimlerimiz. Yaşadıklarımız bizim hislerimizi, düşüncelerimizi ve davranışlarımızı etkiliyor. Üzerlerinde çalışılmayan ve üstesinden gelinmeyen her olay bir iz bırakıyor ve tekrar edeceği izlenimine kapıldığımız anda tetikleniyor ve bir savunma mekanizması devreye giriyor. Yavaş yavaş, uyum sağlama yeteneğimizi kaybediyoruz. Çok basit bir örnek: Eğer bir metro kazası geçirdiyseniz, toplu taşıma fobinizin nereden geldiğini hemen anlarsınız. Peki ya kişisel geçmişinizde sizi huzursuz edecek hiçbir şey yaşamadıysanız? O halde anahtar aile geçmişinizde bulunabilir. Gerçekte, iki valiz taşıyoruz : Biri bizimki, diğeri ailemizinki. Hepimiz atalarımızdan travma miras alıyoruz. Ne kadar yakınlarsa, bu travmaları o kadar «bağlılıkla» koruyoruz. Ailenizde bir çocuğun çok erken yaşta demir yolunda hayatını kaybettiğini varsayalım. Anneniz gara girdiği andan itibaren trene binmeye isteksiz görünür. Büyük ihtimalle siz de toplu taşıma korkunuzu daha iyi anlarsınız.

-Dünün hangi olayları, bugün nelere sebep olabilir?

Diyebiliriz ki kaza, ölüm, iflas gibi bir şoka veya taşınma gibi bir kopuşa sebep olan her şey. Sonraki nesiller üzerinde etkili olan, olayın kendisinden çok, deneyimleme biçimi. Dede topraklarını kaybetmekten ötürü şiddetle acı çekerken, sonraki nesilden biri ticarette kaybederek aynı acıya maruz kalabilir. Taşınan, duygulardır: Korku, öfke, utanç, üzüntü. Ama aynı zamanda sevgi ve istek de taşınır. Bir zina olayının gelecekteki etkisi ise, tutkulu bir romantizm ile doğan çocuğa, beraberlik kontratındaki bir darbeye bağlı olarak değişecektir. Olayları takiben parolalar geçebilir: «Kadınlara dikkat etmek gerekir» ya da «Hamile kalmamalıyım». Bu bazen, «bazen» diye iyice belirtiyorum, bir çiftin neden çocuk sahibi olamadığını açıklar. Aile hikâyesine dahil olan bu olayı kabul etmek, bu çifti kendini suçlama gibi bilinçsiz bir yükten kurtarabilir.

Pskojenealoji, kişisel sorumluluk almamak için bir bahane değil

-Bu olayların üzerimizdeki etkileri neler?

Bu olaylar seçimlerimize, hayallarimize, başarısızlıklarımıza ve sınırlarımıza yansır. Sayıları kabarıktır. Bedensel, duygusal, zihinsel veya davranışsal engeller oluşturabilirler. Bedensel olana bir örnek: Bir hasta hatırlıyorum. Beli tamamen tutulmuştu ve tıbbi bir açıklaması yoktu. Askerî arşivlerde, Birinci Dünya savaşı’nda büyük büyük amcasının kalçasından tüfekle vurulduğu bilgisine rastladık. Torununun evinin hemen karşısındaki Père-Lachaise Mezarlığı’na defnedildiğini öğrendiğimizde hiç şaşırmadık. Duygusal bir blokaj, toplu taşıma fobisinde olduğu gibi korkuyla ortaya çıkabilir. Psişik bir blokaj, parola halinde katı inanca dönüşebilir. Davranışlarımıza gelince, bazen saçma değiller mi? Annesinin memesini almayı reddeden bebeğinki gibi. Seans sırasında, anne bana kocasının yenidoğan anoreksisi yaşadığını söyledi. Çocuğun emmeyi kabul etmesi için şunu duyması yetti: «Baban gibi yapmak zorunda değilsin.» Henüz zihinselleştirme yeteneği gelişmemiş çok küçük çocuklarda bunu görmek olağanüstü.

-Bu keşif bize nasıl yardım edebilir?

Bize ait olmayanın, kendi içimizde olmayanın farkına varmak özgürleştirici. Hayatta ilerlemek için taşıdığımız fazlalıklardan kurtulmamıza, yükümüzü hafifletmemize izin veriyor. Dikkat! Kişisel valizimizi taşıyoruz. Pskojenealojik bir çalışma, bizim şahsi geçmişimizin ağırlığını kaldırmaz. Hazmedemediğimiz ya da kötü hazmettiğimiz kişisel geçmişimiz de yaşadığımız zor olayların taşıyıcısıdır. Bizi sorunlarımızdan kurtaracak bir araç olarak görülmemelidir: «Oh! Bütün bunlar anneannem yüzünden!» Bu bizi kolaycılığa iter ve kendi sorumluluğumuzu almaktan alıkoyar. Fakat şuna fırsat verir ki, yeterince büyük bir adımdır: Doğrudan yaşamadığımız ve bizi ilgilendirmeyen, ama dolaylı olarak etkilendiğimiz travmalardan özgürleştirir. Herkesin işine yarayan bir çalışma olduğuna inanıyorum. Biraz önce bahsettiğim blokajların biriyle karşı karşıya kaldığımızda gerçekten kaçınılmazdır.

Artık yük olarak taşımadığımız bir aileye ait olmak

- «Çalışma»dan bahsettiniz... Bu bir terapi mi?

Bu bir psikoterapi değil. Zorluk yaşadığımızda, kendi kişisel hikâyemizi güncellemeliyiz. Korkularımızdan, inançlarımızdan, dayanıklılıklarımızdan gelen deneyimlerimizi anlamalıyız. Ama bu terapötik bir çalışma, evet, bana göre kişisel bir çalışmanın tamamlayıcısı. İkisini aynı anda ya da sırayla, tek ve aynı terapistle yapabiliriz. Birçok yaklaşım olduğununun altını çzimeliyiz: Bir psikojenalojist olaylarla ilgilenir, jenealojik ağacımızı yapmamıza ve neler olduğunu anlamamıza yardım eder. Bu aracı kullanan ama olaylara anlam vermek için diğer destekleri de kullanan bir psikanalizden ya da nesillerarası terapiden de yararlanabiliriz. Farklı yöntemler psikojenalojiyi tamamlar, sistemik terapi veya aile takımyıldızı gibi. Seçtiğiniz profesyonel hangisi olursa olsun, daima neden ve nasıl olduğunu bilmeyi tavsiye ediyorum. Bu araştırmaya pekâla tek başınıza da başlayabilirsiniz.

- Birkaç öneriniz var mı?

Kendinize zaman verin! Bu araştırmalar uzun sürebilir ve bazen usandırabilir. Atalarınızın hayatlarında bütün iz bırakan olayları bulmak için ailenizin bireylerine sorular sormanız gerekir. Ayrıca, aile ağacınızdakilerle ilgili anlatılanları doğrulamak için igili resmî kuruma da başvurabilirsiniz. Tek başınıza değil de kardeşlerinizle, kuzenlerinizle beraber başlamaktan çekinmeyin. Dahası evlât edinme durumunda veya tek ebeveyn, eşcinsel ebeveyn durumlarında iki araştırma yürütmek durumundasınız. Takiben, olayları karşılaştıracaksınız ve farkına varacaksınız: Dedenizin hangi tarihte, yani kaç yaşındayken başarıyı yakaladığını ve sizin aynı yaşta bazı projeleriniz olduğunu. Aynı zamanda tekrarlar gözlemleyeceksiniz, akciğerde hassasiyet gibi. Mutlaka bir aile sırrı keşfetmeyeceksiniz, ama örneğin büyük büyükannenizden kimsenin asla bahsetmediğini fark edeceksiniz, nedenini bilmeksizin. Bu, kazacak bir alan olabilir!

-Ve sonra? Ne yapmalıyız?

Olayları tespit etmek ve önemlerinin farkına varmak, tekrar etmelerine son verir. Ama daha ilerisine gidebilir, travmanın nesilden nesile geçmesini durdurmak için bir ritüel öngörebilirsiniz. Meselâ, unutulmuş büyük büyükanneyi bulmak, yaşadığı yeri ziyaret etmek bu hikâyenin aile geçmişinde kist gibi durmasına son verir. Bir mektup yazmak ya da kabrini çiçeklendirmek de koruyucu bir adımdır. Bütün bu ritüeller, bizi inancın güçlü olduğu, iyileştirici ve yatıştırıcı bir etkiye sahip olduğu çocukluk haline taşır. Bir tırmık yarasına üflediğimiz zamanlara. Pskojenealojik bir çalışmanın bütün amacı, bize artık bir yük olarak taşımadığımız bir aileye ait olduğumuzu hissetirmektir. Ama aynı zamanda, -artık taşıyacağı tek valiz kendininki olacak- sonraki nesili özgürleştirmektir.

Psychologies Dergisi, Aralık 2021

Röportaj: Aurore Aimelet

Fransızcadan çeviren: Perihan Özcan Chocardelle