Dünyada ve ülkemizde ‘üstün yetenekli’ olarak tanımlanan kişilerin genel nüfus içindeki oranı yüzde 2 olarak tahmin ediliyor. ‘Deha’ düzeyine gelindiğindeyse bu oran yüzde 0.2’ye düşüyor. TÜZDER Genel Müdürü Tunahan Coşkun, “Bu şekilde bakıldığında 700 bin civarında üstün zekâlı öğrencimiz var ama bunların çoğunu fark edemiyoruz” diyor.

Dikkatli gözlemlenmeliler

Üstün zekâ ve yeteneklilik, 3 temel özellikten oluşuyor. Bunlar yetenek, yaratıcılık ve motivasyon olarak sıralanıyor. Üstün yetenekli çocuklar; yetenek, yaratıcılık ve motivasyonun birleşimini geliştirme yeteneğine sahip olup kazanımlarını önemli alanlarda kullanabiliyorlar. Bu çocukların genelde normal gelişim gösteren akranlarıyla karma gruplarda, dâhi bireylerinse biraz daha ayrımlaştırılmış ortamlarda eğitim almaları öneriliyor.

Tunahan Coşkun, bazı çocuklar aile ve öğretmenleri tarafından doğru yönlendirilseler de her çocuğun doğru değerlendirilemediğini söylüyor. Bu noktada çocukların bebeklikten itibarenki gelişimlerinin doğru gözlemlenmesi çok önemli görülüyor. Coşkun, “Aileler çocuklarının ilgi, yetenek ve zekâ düzeyinde farklılıklar görürse bu konuda uzmanları bünyesinde barındıran kurum ve kuruluşlardan destek almalıdır” diye konuşuyor.

Üstün zekâlı çocukların çoğu zaman ilgisiz, asosyal ve zekâ olarak düşük potansiyelli olarak tanımlanabildiğine dikkat çeken Coşkun, “Bugüne kadar bunun birçok örneğiyle karşılaştık” diyor.

Öğretmenlere yönelik öneriler

• Öğretmenler üstün zekâlı çocuklar için kullanılan eğitim, yöntem, teknik ve programlar konusunda kendilerini geliştirmeliler.
• Daha zor sorular sormalı, öğrencinin yeni düşünce ve kavramlara ilişkin yeni uygulamalar geliştirmesini istemeliler.
• Bu öğrencilere sınıf çalışmalarına ilişkin araştırma, inceleme ödevleri vermeliler. ■ Bu öğrencilerinin yeteneklerinin gelişimine fırsat vermeliler.
• Öğrencilerinin geniş kelime hazinesine sahip olma özelliğini göz önünde tutmalılar.
• İlgilendikleri konularda özel proje geliştirmelerine ve bu projeyi arkadaşlarıyla paylaşmalarına imkân sağlamalılar.
• Grupsal çalışmalar kadar bireysel çalışmalara da önem vermeliler.
• Sınıf içi etkinliklerde kitaba bağlı bilgilerden çok; geniş gözlem, deney ve araştırmalara yer vermelidirler.
• Bu öğrencilerin kulüp başkanı olmalarına, etkinlikleri planlamalarına ve oyunları yönlendirmelerine fırsat tanımalılar.
• Öğretim programını zenginleştirmeliler.
• Çocuğun ihtiyaçlarına cevap verebilmek için ders içi ve ders dışı özel uğraşılara yer vermeliler.

Üstün zekâlı çocukların ortalama ömürleri daha uzun

ÜSTÜN zekâlı çocukların bedensel, zihinsel ve liderlik anlamında benzer özellikleri bulunuyor.

• Bedensel özellikleri: Bu çocukların beden yapıları akranlarına göre daha iri ve sağlıklıdır. Doğum ağırlık ve boyları ortalamanın üzerindedir. Yürüme, konuşma ve diğer devinim becerilerinin öğrenilmesinde akranlarından daha erkencidirler. Duyu organı bozukluklarına daha az rastlanır. Hastalıklara karşı dirençlidirler ve ortalama ömürleri daha uzundur.
• Zihinsel özellikleri: Soru ve sorunlara çok sayıda çözüm ya da düşünce üretirler. Alışılmışın dışında özgün görüşleri ve tepkileri vardır. Görüşlerini sakınmadan söyler, fikirlerini uzlaşmaz biçimde sonuna kadar savunur, asla vazgeçmez ve gözlerini budaktan esirgemezler. Maceraya düşkündürler ve keskin bir mizah anlayışları vardır. Olağan kişilerin farkına varamadığı ince esprileri kolaylıkla fark ederler. Güzellik duyguları gelişmiştir ve estetik özellikleri hemen algılarlar. Çeşitli konularda derin ve yoğun bilgiye sahiptirler. Sunulan bilgileri kolaylıkla özümser ve anımsarlar. Karmaşık materyalleri kendileri için anlamlı olan parçalara ayırarak anlamaya çalışırlar. Herkesçe bilinen yanıtların mantıksal yanını görürler. Keskin ve dikkatli gözlemleri vardır. Yaşlarının üstündeki sözcükleri anlamlarını bilerek ve yerinde kullanırlar.
• Liderlik özellikleri: Okulla ilgili olan etkinliklerin hemen hepsine katılırlar. Sorumluluklarını çok iyi bilir, söz verdikleri işi en iyi biçimde yerine getirirler. Gerek kendi akranlarının, gerekse yetişkinlerin yanında kendilerine güvenleri tamdır. Yaptıkları işi rahat bir şekilde sunarlar. Sınıf arkadaşlarınca sevilen kişilerdir. Duygu ve düşüncelerini çok iyi ifade eder, sözcükleri iyi seçer ve söylenenleri iyi anlarlar.

Üstün zekâlı çocuğu olan anne-babalara öneriler

• Ortak sorumluluk almalı ve çocuğun yetiştirilmesinde birlikte çaba göstermeliler.
• Üstün yetenekli çocuğun okuma, müzik, şiir, düşüncelerini tartışma ve kendini ifade etme becerilerini geliştirmesi üzerinde önemle durmalı, çocuğa bol bol kitap okumalı, ilgi duyduğu faaliyetleri yakından izlemeliler.
• Çocuğun sevgiye, denetlenmeye, disiplinli bir ilgiye, aile ve çevre tarafından kabul edilmeye, kişisel bağımsızlığını kazanmaya ve sorumluluklar almaya gereksinimi olduğunu unutmamalılar.
• İyi kitapların, dergilerin ve diğer kaynakların evde çocuğun eğitimindeki önemini dikkate almalılar.
• Çocuğun, sağlam bir öğrenme temeli kazanması için ihtiyaç duyduğu sosyal faaliyetleri gerçekleştirmesine yardımcı olmalılar.
• Çocuğun sorduğu sorulara yeterli ve tatmin edici cevaplar verilmesine özen göstermeliler.
• Gerektiğinde profesyonel yardım aldırmalılar.
• Yönlendirme ve rehberliği çocuğun ilgi alanlarını dikkate alarak yapmalı, bunu yaparken aşırıya kaçmamalılar.

Ceyda Erenoğlu