Öğrenme doğumla hatta doğum öncesinde anne karnında başlayan bir süreç. Her geçen gün öğrenme süreçleri ile ilgili yeni bilgiler, teoriler ya da yöntemler ortaya çıkıyor, çünkü öğrenme olmadan insanın gelişmesi mümkün değil. Bu nedenle öğrenmeyi etkileyen her türlü problemin de gerek çevresel gerek ya da genetik üzerinde durulması ve çözüm yollarının mutlaka araştırılması gerekiyor.


Peki nedir bu dehaların da yaşadığı rahatsızlık disleksi?

Okul öncesi ve ilköğretim yıllarında çocukların öğrenme becerilerini ve doğal olarak akademik başarılarını etkileyen sorunlardan birisi disleksi. Disleksi temel olarak okuma becerisini etkileyen bir problem. Bu nedenle yaygın olarak ilköğretim yıllarında fark ediliyor ya da fark edilmesi bekleniyor. Ancak bazen bu sorunu anlamak ve belirlemek çok kolay olmayabiliyor. Nasıl fark edebileceğimizi ve diğer tüm merak ettiklerimi Günce Psikolojik Danışma Merkezi’nden Uzman Psikolog Ece Akın Bakanay’a sordum sizler için…


Disleksi bir dil sorunudur

İngiltere Disleksi Derneği’nin tanımına göre disleksi okuryazarlığı ve dil ile ilişkili becerileri etkileyen özgül bir öğrenme güçlüğü. Buna rağmen her okumakta zorlanan çocuğun dislektik olduğu sonucuna varmak doğru olmayabiliyor. Bunun yanı sıra disleksi öğrenmeyi etkileyen sorunlar içerisinde en yaygın olarak ortaya çıkanlardan biri. Disleksi, Latince kökenli olan “bozukluk” ve “kelime” sözcüklerinin birleşiminden oluşan bir terim. Nesneleri isimlendirmek, sesleri öğrenmek, hafıza alanlarında yaşanılan sorunlar bireyin sahip olduğu bilişsel beceri ve potansiyeli kullanamamasına neden olur.


“Çok zeki ama…”

Bu çocuklar eğitim hayatlarının başından itibaren “Aslında çok zeki ama…” ile başlayan cümle kalıbını pek çok kez duyarlar. Aileler ve eğitimciler için kafa karıştırıcı olan ise çok daha zor şeyleri yapabilirken bir satır önce okuduğu kelimeyi bir sonraki satırda yanlış okumasıdır. Bu durum bazen çocuğun “haylazlığına” ya da “dikkatsizliğine” bağlanır. Aslında sorun bu iki tespitten çok daha ciddi olabilir. Disleksi nörolojik temelleri olan bir sorun. Ancak tanı koymak her zaman çok kolay değil. Bunun bir nedeni bu sorunu yaşayan her çocuğun farklı özelliklere sahip olması. Yine da araştırmacıların ve bilim insanlarının üzerinde anlaştığı bazı kriterler var. Öncelikle bireyin normal veya normal üstü zekaya sahip olması, okuma alanında yaşadığı sorunların yetersiz eğitim koşulları ve çevresel faktörlerden kaynaklanmıyor olması ve nörolojik bir hastalığın sonucunda ortaya çıkmış olmaması bu kriterlerin en önemlileri.


Disleksinin belirtileri nelerdir?

Disleksi ile ilk bulgular 1896 yılında Dr. W. Pringle Morgan tarafından paylaşılmış. Dr. Morgan 14 yaşındaki hastasının yaşıtları kadar zeki, oyunlarda ve günlük hayat ile ilgili becerilerde oldukça iyiyken okuma yazmada zorlandığını fark ediyor. O dönemde disleksinin görme sistemi ile ilgili bir bozukluk olduğu düşünülüyori, çünkü sorun harfleri doğru okuyamama ve kelimeleri karıştırma olarak kendini gösteriyor. Sonraki yıllarda, Samuel T. Orton, disleksi üzerinde ilk çalışan nörologlardan biri olup, 1920’lerde disleksinin sık karşılaşılan özelliklerini şöyle belirlemiş:


  • Yazılı kelimeleri öğrenme ve hatırlamada zorluk.
  • b ve d harflerini, 6 ve 9 gibi sayıları ters algılama; kelimelerdeki harfleri ya da sayıları karışık algılama, ne’yi en; 3’ü E; 12’yi 21 olarak algılamak gibi.
  • Okurken kelime atlamak.
  • Hecelerin seslerini karıştırmak ya da sessiz harflerin yerini değiştirmek, sıklıkla yazım hatası yapmak.
  • Yazı yazmada zorluk.
  • Konuşurken duruma uygun kelimeyi bulmada zorluk.
  • Yön (yukarı, aşağı gibi) ve zaman (saat, gün-ay yıl) kavramları konusunda sorunlar.

Bu belirtilerden yola çıkarak disleksi tanısı koymak elbette yeterli ve doğru bir yaklaşım değil. Ancak eğitimciler ve aileler yukarıdaki sorunları gözlemlediklerinde mutlaka durumu ciddiye almalı ve gerektiğinde uzmana başvurmalılar. Disleksi ve diğer tüm öğrenme güçlüklerinde erken tanı ve tedavi sorunun çözülmesinde çok önemli bir role sahip oluyor.


Disleksi tüm hayatı etkliyor!

Disleksi her ne kadar okuma-yazma alanını etkileyen bir sorun olsa da çocuğun hayatı üzerindeki etkileri sadece bu alanla sınırlı kalmıyor. Okuma-yazmada zorlanan çocuk için okul giderek daha zorlayıcı bir yer haline geliyor. Arkadaşları için çok kolay olan okuma ve yazma onlar için bir kabusa dönüşüyor. Çünkü diğer kişilere göre çok daha fazla efor harcamak zorunda kalıyorlar ve kendilerini doğal olarak kötü hissediyorlar. Bunun yanı sıra eksik, yanlış okumak bir süre sonra arkadaşları tarafından alay konusu olmalarına neden olabiliyor. Disleksi ile ilgili yürütülecek tedavi sürecinin psikolojik yönü oldukça önemli. Öğrenmeyi ve okul başarısını etkileyen bu sorun daha büyük çerçeveden bakıldığında çocuğun özgüvenini ve benlik algısını da etkiliyor. Zeka ile ilgili bir sorunları olmamasına rağmen disleksisi olan çocuklar çoğunlukla kendilerini “aptal” olarak nitelendiriyorlar. Hatta zaman zaman bunun gibi uygun olmayan yargıları çevrelerinde de duyabiliyorlar. Bu durum var olan öğrenme problemini daha da perçinleyerek çıkmaza sakabiliyor. Sonuç olarak hem çocuk hem de aile çok üzülebiliyor. Zamanında ve doğru müdahale bu yüzden çok önemli. Disleksi zekadan bağımsız bir sorun ama zekanın doğru ve etkili şekilde kullanılması önünde engel oluşturuyor.


Okul öncesi dönem ve eğitim sürecinde disleksi

Okuma yazma alanında yaşanılan bir zorluk olsa da okul öncesi dönem ile ilgili bazı ipuçları sorunun erken tanınmasına yardımcı olabilir. Disleksi tanısı alan bireyler ile yapılan araştırmalarda bu çocukların okul öncesi dönemde aşağıdaki sorunlardan bir ya da bir kaçını yaşadıkları belirlenmiştir.


  • Konuşmanın gecikmesi,
  • Yeni ve uzun kelimeleri öğrenmekte zorluk
  • Bazı kelimeleri yanlış söylemek ( tuvalet yerine tulavet vb)
  • Kafiyeli sözcükleri bulmakta zorluk (kedi-yedi , cam- çam, tencere-pencere vb)
  • Kelimedeki harflerin yerini değiştirmek (kibrit yerine kirbit)
  • Sağ-sol kavramını öğrenmekte zorluk
  • Sınırlı boyama yapmakta zorluk (karalama halinde yapmak, tamamlamamak)
  • Dikkat konsantrasyon süresinin yaşıtlarına göre daha kısa olması
  • Renk, sayı gibi kavramları öğrenmekte zorluk
  • Zaman kavramını (dün-bugün- yarın, sabah-akşam vb)
  • Kelimenin başındaki ve sonundaki sesi ayırt etmekte zorluk

Disleksi yaşam boyu süren bilişsel beceriler ile ilgili bir farklılık olarak kabul edilebilir. Çoğunlukla bu çocuklar standart eğitim yöntemleriyle zorlanırlar, öğrenmeye direnç gösterebilirler. Bunun çözümü bireysel özelliklerini ve güçlü yanlarını ortaya çıkartabilecek fırsatların sunulması ve öğretim yöntemlerinin çeşitlendirilmesidir. Disleksinin de dahil olduğu öğrenme güçlükleri söz konusu olduğunda bu çocukların örgün eğitim sistemi içinde yaşıtlarıyla birlikte okula devam etmeleri önemlidir. Ancak yaşadıkları zorlukların üzerinden gelmelerine yardımcı olacak özel eğitim desteğinden yararlanmalıdırlar. Doğru şekilde yardım alamadıklarında sahip oldukları potansiyeli kullanmadıkları için eğitim sisteminin dışında kalmaları hem bireysel hem de sosyal anlamda bir kayıptır.


Bu önerileri dikkate alın!

Anne - babalar genellikle çocuklarının yaşadığı zorlukları ilk fark edenler olur. Çocuklarının yaşadıkları zorluklar karşısında her zaman destekleyici ve sabırlı olmak çok kolay olmasa da çocuğun sahip olduğu potansiyeli ortaya çıkarabilmesi için her türlü desteğe ihtiyacı vardır.


Eğer çocuğunuza disleksi teşhisi konmuşsa;

  • Çocuğunuzun yaşadığı sorun hakkında mümkün olduğunca fazla bilgi edinmeye çalışın.

  • Zorlandığı ve yapamadığı becerileri zaten fark edeceksiniz, bunların yanı sıra çocuğunuzun güçlü yanları, olumlu özelliklerini destekleyin. Başarılı olduğu, becerilerini gösterebileceği bir alan keşfetmesine ve başarıyı yaşamasına yardımcı olun.


  • Öğrenmesini destekleyecek farklı yöntemler deneyin. Öğrenmenin tek bir yolu yoktur, farklı öğrenme yöntemlerini kullanarak (görsel, işitsel, yaparak) çocuğunuzun öğrenmeden keyif almasını sağlayabilirsiniz. Örneğin para kavramını öğretmek için birlikte alışveriş yapmak, masa başında çalışmaktan daha etkili olabilir.

  • Sevginizi ve desteğinizi koşulsuz olarak verin. Sadece başarılı olduğunda, sınavdan iyi not aldığında değil her zaman onu sevdiğinizi bilmesini sağlayın.

  • Yaşadığı zorluklar hakkında onunla konuşun. Ona zor gelenleri ve bunlarla baş etmek için neler yapabileceğinizi birlikte tartışın. Kimse çocuğunuzu kendisinden iyi tanıyamaz.

  • Günlük hayatının planlı ve düzenli olmasına dikkat edin. Odasının, masasının ders çalışmak için uygun (yeterince ışık alan, sessiz bir ortamda, dikkat dağıtacak uyaranlardan uzak) halde olmasına özen gösterin.

  • Zorlandığınız durumlarda profesyonel destek için uzmanlara başvurun.

Disleksiye sahip çocuklar için birkaç oyun önerisi:

  • Son harf ile kelime türetme oyunu:

Siz bir kelime söyleyin çocuğunuzun son harfi ile başlayan bir kelime bulmasını isteyin, oyun bu şekilde devam ettirin.





  • Alkış oyunu:

Kelimeleri alkışlarla hecelere bölün; a-ra-ba kelimesini her heceyi söylerken bir alkış yapın.





  • Hikaye anlatma:

Herkes bir cümle ekleyerek hikayeyi oluşturur. Hikayeyi oluştururken hem önceki olayları hatırlamak hem de yeni bilgiyi bu olaylar ile ilişkilendirme becerisi gelişir. Bunun oyun şeklinde ailece yapmak eğlenceli olmasına yardımcı olacaktır. Hikayeyi oluşturan cümlelerin görsel olarak canlandırılabilecek imgelerden oluşması önemlidir.





  • Eşini bulma:

Oyun kartları ya da hafıza kartları ile oynayabilirsiniz. Başlamadan 24 kartın (12 çift) hepsini ters olarak düzenleyin daha sonra her defasında bir kartı seçip ona dikkatle bakın. Diğer denemelerde ilk olarak açtığınız bu kartın eşini bulmaya çalışın. İlk baktığınız kartın eşini bulduğunda o çifti oyundan çıkarın ve diğer çiftleri bulmak için oyuna devam edin. Burada önemli olan giderek daha kısa sürede eşleri bulabilmektir. Süre tutarak çalışmayı devam ettirebilirsiniz.





  • Soru-cevap oyunu:

Bu oyun için bir konu hakkında sorular ve cevapların yazılı olduğu kağıtlar hazırlayın. Seçtiğiniz konu sosyal bilgiler dersi ile ya da bir spor dalı ile ilgili olabilir. Soruları herkes sıra ile çekip, okuduktan sonra cevaplamaya çalışmalıdır. Doğru cevabı bilen puan kazanır. Cevapları isterseniz soru kartlarının arkasına ya da altlarına kapalı kalacak şekilde yazabilirsiniz.





Pınar Reyhan Özyiğit

Facebook Yorumları

YORUMLAR

Yorum kurallarını okumak için tıklayınız!
  • Misafir naalesef bunun hakkında çok az insan bilinçli
    CEVAPLA

İnternet sitemizde kullanılan çerezlerle ilgili bilgi almak ve tercihlerinizi yönetmek için Çerez Politikası, daha fazla bilgi için Aydınlatma Metni sayfalarını ziyaret edebilirsiniz. Sitemizi kullanarak çerezleri kullanmamızı kabul edersiniz.